ابراهیم پور داوود ( پور )

ابراهیم پورداوود فرزند حاجی داوود تاجر بزرگ رشت و استاد برتر دانشگاه گیلان در ۲۰ بهمن سال ۱۲۶۴ به دنیا آمد،تحصیلات ابتدایی را در مدرسه حاجی حسن در سبزه میدان رشت زیر نظر سید عبدالرحیم خلخالی گذراند و تحصیلات خود را در مدرسه آلیانس تهران آموزشگاه لائیک بیروت و دانشگاه پاریس تکمیل نمود یکی از پژوهشگران بزرگ و فرهنگ دوستان عاشق تاریخ وطن بود در اوج جنگ جهانی اول روزنامه رستخیز را در کرمانشاه با همکاری جمال زاده تاسیس نمود و در آن از مشروطه و آزادی دفاع تمام قد می کرد او به پنج زبان غیر فارسی مسلط بود:عربی،فرانسه،انگلیسی،آلمانی و نیز اوستایی.

اوج کار او تحقیقات عظیمش در مورد اوستا و تاریخ پر گهر ایران باستان و آیین زرتشت بود به غیر از مقالات فراوانش در روزنامه‌ها و مجلات وقت بیش از ۱۵ کتاب تالیف نمود که اغلب آنها در مورد ترجمه و تفسیر آیین باستان ایران است

دیوان شعرش با نام پوراندخت نامه و نیز منظومه مثنوی اش باعنوان یزدگرد شهریار نیز از کارهای درخشان وی می باشند در دوستی کسی نزدیکتر از علامه محمد قزوینی با وی نبود که با او انجمن مصاحبات علمی و ادبی ایرانیان را تاسیس نمود که برای ایرانیان مهاجر در پاریس فعالیت می کرد همچنین دوستان بسیاری داشت منجمله رابیندرانات تاگور پروفسور هندی.

او مدتی در دانشگاه تهران و مدتی نیز در دانشگاه تاسیس شده توسط تاگور در هند تدریس می نمود.

او عضو فرهنگستان ایران بود همچنین ریاست انجمن فرهنگی ایران و آلمان را بر عهده داشت ریاست هیئت نمایندگی ایران در بیست و پنجمین کنگره خاورشناسان که به سال ۱۳۳۹ در مسکو تشکیل شد نیز بر عهده وی بود او در سال ۱۳۴۵ نشان تاگور را از بین تمام دانشمندان جهان به خود اختصاص داد او در سال ۱۹۶۵ میلادی یا سال ۱۳۴۴ شمسی به عضویت آکادمی جهانی علم و هنر درآمد.

زندگی پر از عشق و شور و علم و فضیلت وی در بامداد ۲۶ آبان سال ۱۳۴۷ با عارضه  قلبی پایان یافت و در سبزه میدان رشت در کنار آرامگاه پدر آرام گرفت

<<یادش گرامی>>

آثار پورداود را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد:

الف- آثار منظوم: پورداود فعالیت ادبی خود را با شعر آغاز کرد و به سبب قریحۀ لطیف و ذوق سرشار از احساسات وطن‌دوستانه، اشعاری دلکش از خود به یادگار نهاد(نیکویه، 35). در آغاز «لسان» تخلص می‌کرد و آن‌گاه تخلص «گل» و سپس «پور» را برگزید (برقعی، 2/67-68).

کار شاعری خود را با سرودن مرثیه آغاز کرد و مراثی او مورد استفادۀ مرثیه‌خوانان در ایام سوگواری قرار می‌گرفت. هنگامی که در تهران به سر می‌برد، به خواهش دوستان غزل می‌سرود و غزلهای شاعران دیگر را استقبال می‌کرد (پورداود، پوراندخت، مقدمه، 10).

پورداود کلیۀ اشعاری را که در رشت، تهران و بیروت سروده بود، به استثنای چند غزل همه را از میان برد. دیوان شعر او شامل قصیده غزل، مسمط، ترجیع‌بند و به طورکلی اشعاری است که در جنگ جهانی اول سروده است و دارای موضوعات و مضامین وطنی است. چند شعر نیز مربوط به دوران جوانی و پیری او در این دیوان دیده می‌شود(همان، 13-14). پورداود دیوان خود را به نام یگانه دخترش پوراندخت‌نامه نامید که توسط دینشاه ایرانی در 1306ش به انضمام ترجمۀ انگلیسی آن در بمبئی به چاپ رسید.

تصانیف او اشعار وطنی او بسیار مورد توجه مردم قرار می‌گرفت. هنگام اقامت او در بغداد و کرمانشاه، درویشهای دوره‌گرد آنها را با جوش و خروش در کوچه و بازار می‌خواندند. شعر معروف او با مطلع «از چیست که ما بیچاره شدیم/ از خاک وطن آواره شدیم»، در اصفهان با اندکی تصرف و تغییر سرود درسی مدرسه شده بود (محیط، 466-467؛ جمال‌زاده، 199-200؛ مصطفوی، 349، 441-445).

افزون بر دیوان، منظومه‌ای به نام یزدگرد شهریار نیز از آثار شعری اوست که 197 بیت و دربارۀ کشته شدن یزدگردسوم، آخرین پادشاه ساسانی است و قسمتی از آن در برلین، و بخشی دیگر در مؤسسۀ تاگور در بنگال، یعنی مؤسسۀ ویسوبهارتی سروده شده است(معین، 91؛ مصطفوی، 438-441).

پورداود معمولاً اوزان نادر عروضی را برمی‌گزید و در سرودن آنها مهارت نشان می‌داد(نیکویه، 49؛ معین، 39). اطلاعات و علاقۀ او به ایران باستان اثری عمیق در شعر او گذاشت و مثنویهای «امشاسپندان»، «دوشیزگان»، «بدرود ایرانیان از آبخوست مغستان» و قصیدۀ «بهار و بهدین» بیانگر این تأثیر است(نیکویه، 48-49).

ب- آثار منثور و تحقیقات ادبی:

ترجمه و گزارش اوستا، که برجسته‌ترین اثر پورداود به شمار می‌رود. با در نظر گرفتن سیاق عبارتهای اوستایی و دوربودن آنها از شیوۀ زبان فارسی امروز و نیز با توجه به متن مشکل و پر از ابهام اوستای نخستین، اهمیت کار پورداود روشن می‌شود.

او می‌کوشید ترجمه‌ای روان از اوستا به دست دهد و بدون آنکه از حدود قواعد زبان فارسی دور شود، با استفاده از واژه‌های کهن، ترکیباتی رسا و خوش‌آهنگ پدید آورد.

امتیاز دیگر کار او مقدمه و توضیحاتی است که برای هر یک از بخشهای اوستا نگاشته است. این مجموعه علاوه بر تفسیر و ترجمه، لغت‌نامۀ بزرگی در ریشه‌شناسی واژه‌های ایرانی نیز هست و از بهترین مآخذ برای پی بردن به فرهنگ ایران‌باستان به‌شمار می‌آید(مصطفوی، 389-391؛ یارشاطر، همان، 34-36).

بخشهای مختلف مجموعۀ گزارش اوستا بدین قرار است:

1. گاثاها(بمبئی، 1305ش)، نخستین بخش از اوستاست که جزو مجموعۀ یسنا به شمار می‌آید و توسط انجمن زردشتیان ایرانی بمبئی و ایران لیگ چاپ شده، و به دستیاری دینشاه ایرانی به دو زبان پارسی و انگلیسی فراهم آمده است.

2. یشتها(بمبئی، 1307)، بخش نخستین مجموعۀ یسناست و دیباچۀ آن به دستیاری دینشاه ایرانی به انگلیسی ترجمه شده است. 3. یشتها(بمبئی، 1310ش)، بخش دوم از مجموعۀ یشتهاست.

4. خرده اوستا(بمبئی، 1310ش)، گزارش و ترجمۀ آخرین بخش اوستاست.

5. یسنا(بمبئی، 1312ش)، بخش نخست.

6. یسنا(تهران، 1337ش)، بخش دوم مجموعۀ یسناست و گفتارهایی دربارۀ موضوعات تاریخی را نیز دربرمی‌گیرد.

7. گاتها(بمبئی، 1329ش)، دومین گزارش بخش نخست است.

8. یادداشتهای گاتا(تهران، 1336ش)، توضیحاتی دربارۀ واژه‌های اوستایی این بخش است.

9. ویسپرد(تهران، 1343ش)، بخش دیگری از کتاب اوستاست که به کوشش بهرام فره‌وشی چاپ شده است.

10. وندیداد، که جزو آثار منتشر نشدۀ اوست (نک‍: فره‌وشی، 772؛ معین، 86-90؛ «درگذشت»، 347-348؛ مصطفوی، 391-414؛ نیکویه، 75-81؛ میرانصاری، 3/372).

تحقیقات دیگر پورداود، شامل کتاب، و مقاله‌ها و سخنرانیهایی دربارۀ فرهنگ ایران‌باستان، واژه‌شناسی، تاریخ و به طورکلی تحقیقات ادبی است:

1. ایرانشاه(بمبئی، 1304ش)، در شرح مهاجرت زردشتیان ایران به هند.

2. خرمشاه(بمبئی، 1305ش)، بخشی از سخنرانیهای پورداود دربارۀ آیین و کارنامۀ زبان باستان است که در هند ایراد شده‌اند.

3. گفت و شنود پارسی(بمبئی، 1312ش)، کتاب درسی است برای آموختن زبان پارسی به هندوها.

4. سوشیانس(بمبئی، 1306ش/1346ق)، رسالۀ کوچکی است که در آغاز به شکل سخنرانی ایراد شده بود و بعد به شکل کتابی منتشر شد. 5. فرهنگ ایران باستان(تهران 1326ش)، گفتارهایی است دربارۀ فرهنگ ایران باستان از آغاز تاریخ این سرزمین تا پایان حکومت ساسانیان و برخی از واژه‌های ایرانی.

6. هرمزدنامه(تهران، 1331ش)، دربارۀ گیاهان خوراکی و دارویی و نیز واژه‌شناسی.

7.اناهیتا یا پنجاه گفتار(تهران، 1343ش)، شامل مقاله‌هایی دربارۀ موضوعات مربوط به تاریخ و تمدن و زبان ایرانیان.

8. خوزستان ما(تهران، 1343ش)، رسالۀ کوچکی است دربارۀ سرزمین ایلام و اقوام خوز که از اسناد مهم تاریخ خوزستان است.

9. بیژن و منیژه(تهران، 1344ش)، گزیده‌ای از شاهنامۀ فردوسی است، همراه با پیش‌گفتاری ارزشمند دربارۀ فردوسی، دقیقی و شاهنامه. 10. فریدون(تهران، 1346ش)، گزیده از شاهنامۀ فردوسی است که زیرنظر او به وسیلۀ چند تن از محققان فراهم آمده، و دارای توضیحات و حواشی عالمانه‌ای از اوست. 11. زین ابزار(تهران، 1347ش)، که تاریخچه‌ای از سلاحهای کهن ایرانی است(نک‍: مصطفوی، 414-451؛ معین، 91-94؛ نیکویه، 84-89؛ فره‌وشی، 773).افزون بر اینها پورداود ده ها مقاله در زمینۀ موضوعات گوناگون نوشته، و دیباچه‌های مختلف برای کتابهای دیگران تألیف کرده که در نشریات و مجله‌های داخلی و خارجی به چاپ رسیده است

چند اثر از ایشان

از آه بخشکانم آب همه دریا را

 وز اشک کنم دریا روی همه صحرا را

 در کلبه درویشی خوش باشم ار آزادم

 در بند نمی خواهم صد قصر معلا را

خواهم که ز پا افتم مدهوش و خمار و مست

 تا  ناشنوم ز ایران این غلغل و آوا را

از ناحیه ایران هر لحظه به گوش آید

صوتی که بلرزاند این گنبد مینا را

 شاهنشه انوشروان در گور سیاه خسبید

 خرس است ابر جایش بین بازی دنیا را

 گر پور رود روزی از بهر وطن بر دار

 صد شکر و سپاس آرد مر ایزد یکتا را

*********************************************

دوش در انجمن  طائفه درد کشان

 هاتفی نعره زنان گفت به خیل مستان

 سرو آزادگی خویش نشاندند آسان

 آبش از خون جگر داده و از اشک روان

ستم و کینه برانداخت نهال از بنیان

خیز از خواب گرانمایه که گه بس تنگ است

چرخ کجرو هله در کجروی و نیرنگ است

خیز هنگام شتابیدن و رزم و جنگ است

تن به فرمان ستمکاران دادن ننگ است

ننگ زیبنده و زیبا نبود از مردان

وقت آسایش و سستی نبود باز آیید

دوره خواری وپستی نبود باز آیید

موسم خویش پرستی نبود باز آیید

گاهِ مدهوشی و مستی نبود باز آیید

رو سوی راه نهید ار که نئید از مستان

اگر از خاک سرخسیم و گر از اهواز

گر ز گیلان و عراقیم و گر از شیراز

اگر از حد بلوچیم و گر از قفقاز

جمله هستیم در این خاک شریک و انباز

همه را بهر یکی باشد در سود و زیان

گر مسلمان و نصارا و گر از زرتشتیم

لیک یک پدر و یک نسب و یک پشتیم

بر کف کشور پنداری پنج انگشتیم

تا که جمعیم به دندان اجانب مشتیم

ور پراکنده و فردیم شکار آنان

مرغ دل باختگانیم وطن لانه ماست

آهوی یک چمن و ایران کاشانه ماست

پور یک مام وطن مادر فرزانه ماست

همه فرزند یکی باب و وطن خانه ماست

جمله پروده یک دایه و سیر از یک خوان

ای صبا روی به نکولای بد اندیس بگوی

دست آز و طمع از بردن این خاک بشوی

گر هزان سر در رزم بغلطد چون گوی

نبری بهره از این خاک نه یک جو سر موی

خود میازار عبث پای بکش از میدان

نام این ملک بخارا نبود ایران است

جای آسایش و آرامگه شیران است

خاک وی برتر از زهره و از کیوان است

خور استقلالش بر چرخ برین رخشان است

این نه مصر است و نه هند است و نه هم ترکستان

دیرگاهی است ستقلالش بوده است عیان

نه در روز بد از روسی نامی به میان

بود آن روز وی از طایفه درد کشان

که نه از تاک نشان بود و نه از تاک نشان

سر بسودند به درگاهش شاهان جهان

فر و پیروزی ما ملت پیداست هنوز

کیش زرتشت ز آتشکده برجاست هنوز

تخت دارای بلند اختر برجاست هنوز

طاق کسری به لب دجله هویداست هنوز

ماند آن ملک کزو ماند به جا نام و نشان

جور و بیداد فراوان و فزون دید این ملک

ستم و کینه اسکندر دون دید این ملک

دشت هامون ز عرب غرقه به خون دید این ملک

ظلم چنگیز ز اندازه برون دید این ملک

گنبد و کاخش ز آسیب نلرزید ارکان

امپراطور ستمکیش ایا قیصر روس

ای که شد کوکب خلقی ز جفایت منحوس

شرم بنمای ز دارا و جم و کیکاوس

اگرت هست سر مویی ننگ و ناموس

بی ادب دست مبر زی علم نو شروان

ما به فرمان و به حکم سیهت تن ندهیم

رخنه در خانه خودذ دیو و هریمن ندهیم

غول بی سیرت در معبد مسکن ندهیم

جغد ویرانه گزین راه به گلشن ندهیم

روستایی نگزینیم به جای شاهان

به کنشت و به کلیسا و به یزدان سوگند

به اوستا و به تورات و به قرآن سوگند

به چلیپای سر زلف عزیزان سوگند

به شهیدان به خون خفته ایران سوگند

که جز رو سیهی بهره نه بینی ز میان

چند تازی به سپاه و علم و توپ و قزاق

صد سلح پوش نیرزد سر مویی ز وفاق

رسد آن روز ز یاری خدای خلاق

تلخ سازندت از کرده خود کام و مذاق

تیغ غیرت بکشد کیفر اهل ایران

ای وطن تا که مه و مهر بود تابنده

باد نام تو به سر دفتر دل پاینده

خور اقبال تو بر برج شرف رخشنده

باد جان و دل خواهانت شاد و زنده

دل بدخواه تو خونین و دو چشمش گریان

منابع:

گ.ف۷۹

غ.م۷۲

مدخل پ

ره گیل

آناهیتا.پ

مصاحبه تصویری پوراندخت پورداوود با شبکه تلویزیونی منوتو